حفاظت از مناطق و حیات وحش در ایران و جهان :

پیشینه حفاظت از مناطق در ایران و جهان به گذشته‌های دور بر‌می گردد و سابقه‌ای هزاران ساله دارد. برحسب اسناد و یافته‌های باستانی و تاریخی، ایجاد نخستین پارک و منطقه حفاظت شده به خشایار شاه منسوب و به حدود 2500 سال پیش بر‌می‌گردد.

مناطق حفاظت شده با عنوان «شکارگاه، قرق» و با هدف ایجاد محیطی امن برای شکار و تفرج توسط شاهان و اعضاء گارد سلطنتی تعیین می‌گردید.

نخستین جنگل‌های حفاظت شده نیز با عنوان پردیس (paradise) در همین دوران برای تفرج افراد و عموم ایجاد گردید. باغ‌های ایرانی چون ارم شیراز، فین کاشان، ماهان کرمان و .... از دوره‌های مختلف تاریخی ایران زمین به یادگار مانده و گواهی بر این ادعا می باشند.

پارک ملی yellow stone واقع در ایالات متحده آمریکا، اولین پارک ملی در دنیا است که با هدف حفظ زیستگاه و گونه‌های گیاهی و جانوری و مناظر بدیع و چشم اندازهای منحصر‌به‌فرد و بر اساس معیارهای IUCN مورد حفاظت قرار گرفته و شهرتی جهانی دارد.

حفاظت از مناطق و زیستگاه‌ها با هدف حفظ ذخایر ژنتیکی و بر اساس معیارهای اتحادیه جهانی در ایران نیز سابقه‌ای چندین ساله دارند. اولین مناطق حفاظت شده با عناوین «پارک ملی»، «منطقه حفاظت شده»، «پناهگاه حیات وحش» و «اثر طبیعی ملی» از سال 1346 در ایران مورد شناسایی قرار گرفته و ثبت گردیده اند.

معرفی استان مازندران:

استان مازندران با مساحت 23756 کیلو متر مربع و با موقعیت جغرافیایی3547-35 36 درجه و دقیقه عرض شمالی و 34 50 -10 54 درجه و دقیقه طول شرقی، از سمت شمال به دریای خزر از شرق به استان گلستان و از جنوب به استان‌های تهران و سمنان و قزوین و از سمت غرب با استان گیلان هم‌جوار است.

مساحت آن حدود 46/1 درصد ازسطح کل کشور و جمعیت آن بر اساس آخرین نتایج سرشماری سال 1375 حدود 2602008 نفر می باشد که 9/45 درصد آن در مناطق شهری اسکان دارند.

بر اساس تقسیمات جغرافیایی و سیاسی شامل 15 شهرستان 46 شهر42 بخش و 110 دهستان می باشد.

استان مازندران با توجه به هم‌جواری با دریای خزر و نواحی جلگه‌ای در بخش شمالی و همچنین نواحی کوهستانی و مرتفع جنوبی از شرایط اقلیمی و زیستگاهی متنوعی برخوردار و رویشگاه و زیستگاه گونه های متعددی از گونه های گیاهی و جانوری و از جمله گونه‌های منحصر به‌فرد و در معرض خطر تهدید به شمار می‌رود.

تعاریف مناطق «پارک ملی، پناهگاه حیات وحش، اثر طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده»:

پارک ملی:

مناطق بکر و نمونه های برجسته از مظاهر طبیعی که با هدف استفاده علمی و آموزشی ایجاد می گردند و هرگونه بهره برداری و دخالت در آن ممنوع است.

پناهگاه حیات وحش:

محدوده ای ازمنابع و زيستگاه هاي طبيعي نمونه با هدف حفظ و احياء نسل گونه هاي گياهي و جانوري نادر و در معرض خطر انقراض

اثر طبيعي ملي:

پديده نمونه و نادر گياهي و جانوري و مناظر بينظير و يادمان هاي تاريخي

مناطق حفاظت شده:

‌محدوده اي از عرصه هاي منابع طبيعي كه به لحاظ ضرورت حفظ و تكثير نسل جانوران و احياء آن ضمن رعايت حقوق جوامع محلی و بهره برداري خردمندانه و پایدار توسط آن ها ايجاد گرديده اند.

مناطق پشتوانه و شكار ممنوع:

مناطق حفاظت شده به منظور حفظ جمعيت حيات وحش در كانون هاي زيستي پشتوانه

رودخانه های حفاظت شده :

رودخانه هائی با جریان آبی دایمی و به عنوان زیستگاههای گونه های بومی و یا شاخص از نظر مهاجرت ماهیان  از دریا به رودخانه و به منظور تکثیر طبیعی و حفظ تنوع زیستی و ذخائر ژنتیکی

تنوع اقلیمی و زیستگاهی:

استان مازندران با توجه به موقعیت و وضعیت قرار گرفتن، هم‌جواری با دریای خزر از سمت شمال و همچنین نواحی کوهستانی و مرتفع جنوبی، از شرایط اقلیمی و زیستگاهی متنوعی بر خوردار بوده، رویشگاه و زیستگاه گونه‌های متعددی از گونه‌های گیاهی و جانوری و از جمله گونه‌های منحصر به‌فرد و در معرض خطر تهدید به شمار می‌رود.

دیواره مرتفع البرز در جنوب استان چون سدی در برابر رطوبت و جریان باران‌زای شمالی عمل نموده و موجب می‌گردد تا استان مازندران از شرایط آب و هوایی و اقلیمی متفاوتی در مقایسه با سایر استانها در سطح  کشور  برخوردار و با توجه به تغییرات عوامل اقلیمی درجه حرارت، میزان رطوبت و همچنین ارتفاع و جهت شیب، رویشگاه  و زیستگاه گونه‌های متعددی از گونه‌های گیاهی و جانوری و از جمله گونه‌های منحصر به‌فرد و در معرض خطر تهدید  به شمار رود.

نواحی اقلیمی معتدل و مرطوب، نیمه مرطوب سرد و نیمه خشک سرد و زیست بوم‌های رودخانه‌ای و تالابی و جنگلی و مرتعی از نمونه‌های بارز اقلیمی و زیستگاهی در استان محسوب می‌گردند.

تنوع زیستی در مازندران:

ایران یکی از پیچیده‌ترین مناطق جغرافیایی در حوزه اقلیمی پالئارکتیک به‌شمار می‌رود که به علت وسعت قابل ملاحظه، وضعیت فیزیوگرافی و برخوردای از عوامل اقلیمی، از تنوع زیستی قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. این وضعیت همچنین در گستره استان مازندران نیز با توجه به تغییرات ارتفاعی و برخورداری از اقلیم‌های متنوع وجود داشته و مازندران نیز زیستگاه گونه‌های متنوعی از رده‌های مختلف جانوری است.

زیست‌بوم‌های متنوع کوهستانی و صخره‌ای، مراتع و مناطق جنگلی از مهم‌ترین زیستگاه‌های شناخته شده پستانداران و به خصوص گونه‌های شاخصی از زیستمندان نظیرکل و بز، مرال و شوکا، خرس قهوه‌ای و پلنگ محسوب می‌گردد. پستانداران شناخته شده در استان مازندران به بیش از 61 گونه ، از 19 خانواده و 6 راسته می‌رسند.

تالاب‌های شاخصی چون پناهگاه حیات وحش میانکاله و فریدونکنار نیز زیستگاه تعداد بی‌شماری از پرندگان نادر درمعرض خطر انقراض و از جمله درناي سيبري، عقاب دريايي دم سفيد و پليكان پاخاكستري است . بیش از 250 گونه پرنده خشکی‌زی و آبزی در استان مشاهده و ثبت گردیده‌اند.

مناطق چهارگانه مازندران:

پارک ملی:

- پارک ملی شاهدژ

- پارک ملی پابند

پناهگاه حیات وحش:

• پناهگاه حيات‌وحش ميانكاله
• پناهگاه حيات‌وحش سمسكنده و دشت ناز
• پناهگاه حيات‌وحش دودانگه و چهاردانگه
• پناهگاه حيات‌وحش فريدونكنار

اثر طبيعي ملي:

• اثر طبيعي ملي خشكه داران
• اثر طبيعي ملي قلل سه گانه علم كوه، تخت سليمان، سياه كوه
• اثر طبيعي ملي دماوند

مناطق حفاظت شده:

• منطقه حفاظت شده البرز مركزي – شمالي
• منطقه حفاظت شده بلس کوه
• منطقه حفاظت شده چهار باغ
• منطقه حفاظت شده واز و لاویج
• منطقه حفاظت شده هراز
• منطقه حفاظت شده آبشار
• منطقه حفاظت شده اساس
• منطقه حفاظت شده خیبوس و انجیل سی
• منطقه حفاظت شده شش رود بار
• منطقه حفاظت شده بولا
• منطقه حفاظت شده هزار جریب

مناطق پشتوانه و شكار ممنوع:

• شکارممنوع هزارجريب
• شکارممنوع لفور
• شکارممنوع سياه بيشه
• شکارممنوع رزن
• شکارممنوع دوهزار و سه هزار
• شکارممنوع كياسر
• شکارممنوع مازي بن و سي بن
• منطقه تیر اندازی ممنوع فريدونكنار
• شکارممنوع آریم

رودخانه های حفاظت شده  :

• رودخانه حفاظت شده هراز
• رودخانه  حفاظت شده چالوس
• رودخانه حفاظت شده سرد آبرود

پارک ملی پابند

محدوده‌ای نسبتاً وسیع با مساحت 24668 هکتار واقع در جنوب شهرستان‌های نکا و بهشهر که از سال 1382 و در پی فرآیند شناسایی و موافقت شورایعالی حفاظت محیط زیست به‌عنوان پارک ملی مورد تصویب قرار گرفت. این منطقه با توجه به شرایط و وضعیت فیزیوگرافی و اقلیمی، معرف نواحی کوهستانی و مرتفع شرق مازندران بوده و رویشگاه و زیستگاه گونه‌های شاخصی از گیاهان و جانوران در این نواحی می باشد. ارس، بلوط، قوچ و میش و پلنگ از گونه‌های شاخص و منحصر به‌فرد گیاهی و جانوری در این نواحی می باشند.

پارک ملی شاهدژ

منطقه‌ای با وسعت 9528 هکتار و یکی از مناطق شاخص در استان مازندران که با توجه به شرایط فیزیوگرافی و تغییرات ارتفاعی و وجود آثار طبیعی و فرهنگی (قله شاهدژ) در سال 1382 و در پی فرآیند شناسایی و موافقت شورایعالی حفاظت محیط زیست به‌عنوان اولین پارک ملی در استان تعیین گردید. این منطقه با توجه به شرایط و وضعیت فیزیوگرافی و اقلیمی، معرف نواحی کوهستانی و مرتفع شرق مازندران بوده و رویشگاه و زیستگاه بلوط، سرخدار، مرال و پلنگ از گونه‌های شاخص و منحصر به‌فرد گیاهی و جانوری در این نواحی می باشند.

پناهگاه حيات وحش و تالاب بین المللی ميانكاله

پناهگاه حيات وحش و تالاب بین المللی ميانكاله با مساحتي حدود 68000 هكتار در 12 كيلومتري شمال شهرستان بهشهر و با تیپ تالابی«كولاب ساحلي» به‌عنوان رويشگاه و زيستگاه مهم تعداد  بي‌شماري از گياهان و جانوران و از جمله پرندگان مهاجر‌آبزی مي‌باشد و نظر به اهميت حفاظت از  تنوع زيستي و هم‌چنين استفاده‌هاي علمي و آموزشي در سال‌هاي 1354 و 1355 به‌ترتيب به‌عنوان تالاب بين المللي ميانكاله و ذخيره‌گاه زيست سپهر به كميته برنامه انسان و كره مسكون يونسكو معرفي و انتخاب گرديد.

اين منطقه و تالاب‌هاي هم‌جوار آن علاوه بر زیستگاه پرندگان بومی چون قرقاول خزری و دراج، همه ساله زيستگاه زمستان‌گذراني بيش از نيم ميليون قطعه پرنده از انواع مرغابي، فلامينگو و گونه‌های نادر و کمیابی چون پلیکان پاخاکستری، عقاب دریایی دم سفید و دیگر گونه‌ها به‌شمار می‌رود .

مشاهده و ثبت بيش از 204 گونه پرنده و 179 گونه گياهي از مجموعه فون و فلور كشور بيانگر اهميت اين منطقه درحفظ و احياء تنوع زيستي كشور مي باشد.

پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهاردانگه

این منطقه با وسعت 15531 هکتار در جنوب شهرستان ساری، ازسال 1352 و در ابتدا به‌عنوان منطقه حفاظت شده و در ادامه با توجه به طبقه بندی جدید مناطق تحت مدیریت سازمان به پناهگاه حیات وحش ارتقاء یافت. تغییرات میزان ارتفاع و جهت شیب و به‌موجب آن تغییرات دما و رطوبت، زیست‌بوم‌های متنوعی چون جنگل، مرتع و کوهستان را در منطقه پدید آورده‌اند بدین ترتیب که پوشش گیاهی در میان بند به‌صورت جنگل و در ارتفاعات بالاتر به‌صورت مراتع نیمه آلپی است. با توجه به تنوع آب وهوایی گونه‌های گیاهی متنوعی نظیر ارس، سرخدار، نمدار، راش و بلوط در این منطقه رویش دارند، این منطقه همچنین زیستگاه مناسبی برای گونه‌های جانوری شاخص چون مرال، شوکا، خرس و پلنگ می باشد و از همین رو و با توجه به وجود گونه‌های حمایت شده و تنوع اکوسیستمی منطقه به عنوان پناهگاه حیات وحش تعیین و تحت مدیریت قرار گرفته است.

پناهگاه حیات وحش دشت ناز

توده جنگلی بازمانده با مساحت تقریبی 55 هکتار در اراضی جلگه‌ای که با فاصله تقریبی 20 کیلومتر در شمال شرقی مرکز شهرستان ساری قرار گرفته است. این منطقه به‌عنوان اولین مرکز تکثیر گونه‌های حیات وحش در کشور محسوب و احیاء جمعیت گوزن زرد ایرانی مرهون زنده‌گیری و انتقال به این محل و نگهداری و تکثیر در این پناهگاه شاخص می باشد. این منطقه همچنین سند و گواهی برای گستره رویشگاه جنگل در جلگه‌های آبرفتی ناحیه خزری می باشد. درختان آزاد و بلوط وگوزن زرد ایرانی از گونه‌های گیاهی و جانوری شاخص در این منطقه می باشند.

پناهگاه حیات وحش سمسکنده

پناهگاه‌های حیات وحش در واقع پارک‌های ملی کوچکی هستند که با توجه به بکر بودن زیستگاه و وجود گونه‌های نادر و در معرض خطر گیاهی و جانوری و با هدف حفظ تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی مورد حفاظت قرار می گیرند.

پناهگاه حیات وحش سمسکنده با مساحت تقریبی 1000 هکتار در فاصله 5 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ساری به‌عنوان زیست‌بومی منحصر به‌فرد و توده باقی مانده از جنگل‌های جلگه ای خزر می‌باشد.

این منطقه با توجه به نزدیکی به مرکز استان و امکان دسترسی، قابلیت استفاده‌های علمی و آموزشی و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی و در راستای حفاظت از ذخایر ژنتیکی و گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه هیرکانی را دارا می باشد.

پناهگاه حیات وحش فریدونکنار

تالاب بین المللی و منطقه تيراندازي ممنوع فريدونكنار، ازباران و سرخرود

دامگاه‌هاي فريدونكنار، ازباران و سرخرود از مناطق شاخص زمستان‌گذراني پرندگان مهاجر آبزي و از جاذبه‌هاي مهم گردشگري طبيعي و پرنده‌نگري در منطقه می باشند. با توجه به حضور بیش از هزاران قطعه از انواع پرندگان مهاجر زمستان‌گذران در این مناطق و به‌ویژه گونه‌های نادر و کمیابی چون درنای سیبری، عروس غاز، آنقوت و قرار گرفتن پناهگاه حیات وحش فریدونکنار در این منطقه به‌عنوان بیست ودومین تالاب بین المللی به دبیر خانه کنوانسیون رامسر پیشنهاد و مورد تصویب قرار گرفت.

ابداع ايجاد دامگاه «محل صید سنتی پرندگان» توسط صيادان بومي و به‌کارگیری روش‌های سنتی صید دوما با استفاده از اردک‌های دست‌آموز در واقع روش و دانشي بومي و محلي محسوب و در صورت عدم استفاده از دیگر روش‌هاي غير مجاز و يا عدم صيد گونه‌هاي حمايت شده و نادر، مورد تایيد سازمان حفاظت محيط زيست مي باشد.

اثر طبیعی ملی خشکه داران

توده جنگلی بازمانده از جنگل‌های جلگه ای خزر با مساحت 264 هکتار در شرق تنکابن . این منطقه یکی از آثار طبیعی ملی کشور و معرف سیمای دشت‌های آبرفتی  ناحیه هیرکانی است. توسکای قشلاقی گونه شاخص این رویشگاه محسوب می گردد .

موزه تاریخ طبیعی با بیش از 90 گونه جانوری منحصر به‌فرد به‌منظور استفاده علمی و آموزشی بازدیدکنندگان در محدوده پارک ایجاد گردیده است.

اثر طبیعی ملی دماوند

برجسته‌ترین پدیده طبیعی ایران، نمادی از استقامت و پایداری ایرانیان و خاستگاه اسطوره‌های کهن، مرتفع‌ترين قله كشور و بام ايران، این منطقه محدوده‌ای است از مخروط قله دماوند (بالاتر از 4500 متر) با ويژگي‌هاي منحصر به‌فرد و يخچال‌هاي دایمي در بخش مرکزی استان مازندران و جنوب شهرستان آمل که در اجرای مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست و از سال 1381 به عنوان اثر طبيعي ملي تعیین و به ثبت رسيده است.

اثر طبیعی ملی قلل سه گانه علم کوه، تخت سلیمان

محدوده‌ای به هم پیوسته و شامل قلل علم کوه، سیاه کمان و تخت سلیمان با ارتفاع بیش از 4000 متر که با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط فیزیوگرافی به‌صورت قلل و دامنه‌های پوشیده از یخ و برف و یخچال‌های دایمی است. با توجه به صعب العبور بودن و عدم دسترسی از زیستگاه‌های مهم و امن گونه‌های شاخص مناطق کوهستانی مرتفع و کل و بز و پلنگ محسوب می‌گردد.

منطقه حفاظت شده البرز مرکزی

منطقه حفاظت شده البرز مركزي منطقه‌اي نسبتا وسيع و گسترده با مساحتي معادل 420000 هزار هكتار  و شامل بخش‌هایي از اراضي جلگه‌اي ناحيه هيركاني و دامنه‌هاي جنگلي، مرتعي و كوهستاني شيب شمالي البرز و نواحي مرتفع و قلل واقع در استان‌هاي مازندران و تهران كه با توجه به تنوع اقليمي، رويشگاه و زيستگاه گونه‌هاي مختلفي از گياهان و جانوران بوده و بر اساس مصوبه شورايعالي و نظارت بر صيد و مفاد مربوط و با حد و حدود تعیین شده و از سال 1346 به‌عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گرديد.

مناطق حفاظت شده ده درصد جنگلی

جلگه مازندران و شیب شمالی البرز با عنوان ناحیه هیرکانی  رویشگاه جنگل های پهن برگ و خزان کننده ای  است که از دوران سوم زمین شناسی  باقی مانده اند و با توجه به تخریب این رویشگاه ها در اروپا ، از اهمیت فوق العاده ای به عنوان میراث جهانی برخوردارند  . 

عرصه های جنگلی علاوه بر نقش اکولوژیک در حفاظت از خاک و تامین  آبهای  زیر زمینی و چشمه ها ، همچنین از نظر تنوع زیستی و حفاظت از گونه های متنوع گیاهی و جانوری  نیز حایز اهمیت می باشد  و از همین رو  مناطق  منتخبی در گستره استان مازندران  و در راستای اقدامات جهانی  و تعیین مناطق حفاظت شده در کشور ها با عنوان مناطق ده درصد  شناسائی و به ثبت رسیدند .

مناطق ده درصد جنگلی بلس کوه، چهار باغ، واز، هراز، شش رودبار، آبشار، خیبوس، اساس  و بولا و معادل ده درصد از سطح جنگل های استان از مناطق حفاظت شده  جنگلی استان می باشند.

منطقه‌ای وسیع و گسترده با شرایط متنوع رویشی، جنگل‌های انبوه و متراکم، دامنه‌های کوهستانی شیب‌های شمالی و جنوبی البرز می‌باشد که در مسیر جاده اصلی هراز و نواحی شرقی و غربی جاده در منطقه سیاه بیشه و هردورود واقع شده است. با توجه به شرایط متنوع رویشی، زیستگاهی مناسب برای گونه‌های شاخص و متفاوت در این منطقه می‌باشند. ارتفاعات شنه‌ور در بخش غربی، زیستگاهی مناسب برای کل و بز و چلاو در بخش شرقی سیاه بیشه زیستگاهی مناسب برای مرال و خرس قهوه‌ای است.

منطقه حفاظت شده واز

عرصه‌های جنگلی از دامنه‌های شیب شمالی البرز در حوزه شهرستان نور و تا نواحی مرتفع و کوهستانی ادامه می‌یابد. با توجه به شرایط اقلیمی و زمین شناسی به صورت جنگل‌های متراکم و انبوه و رویشگاه و زیستگاه گونه‌های منحصر به فردی از درختان و درختچه‌های جنگلی چون لیلکی، ممرز، بلوط، راش و سرخدار و جانورانی چون شوکا و مرال و از جمله پلنگ ایرانی می باشد. این منطقه با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط مناسب از مناطق مهم و زیستگاهی شاخص برای گونه‌های جانوری استان محسوب می گردد.

منطقه حفاظت شده چهارباغ

منطقه‌ای وسیع و گسترده در بخش غربی جاده چالوس – تهران که به صورت دامنه‌ها و قلل مرتفع و کوهستانی است. با توجه به شرایط ارتفاعی و اقلیمی رویشگاه و زیستگاه گونه‌های شاخصی از گیاهان و جانوران مناطق مرتفع کوهستانی است. گونه‌های درختی و درختچه‌ای چون بلوط اوری، ارس و گیاهان متنوع مرتعی و کوهستانی و زیستگاه گونه‌های شاخصی از پستانداران و پرندگان شاخص مناطق کوهستانی چون کل و بز، گرگ، کبک دری و انواع پرندگان شکاری می باشد.

منطقه حفاظت شده بلس کوه

منطقه‌ای نسبتاً وسیع و عرصه‌های جنگلی محدود به رودخانه‌های دو هزار و سه هزار تنکابن که از مناطق و دامنه‌های کم ارتفاع شروع و تا نواحی مرتفع کوهستانی ادامه می یابد. با توجه به شرایط اقلیمی و موقعیت به صورت جنگل‌های بکر و دست نخورده با تیپ و جوامع گیاهی متنوع بوده و رویشگاه و زیستگاه گونه‌های شاخصی از درختان چون بلوط، راش و ممرز و همچنین زیستگاه گونه‌های جانوری چون شوکا و مرال و خرس قهوه‌ای می باشد.

منطقه حفاظت شده شش رودبار

از مناطق حفاظت شده جنگلی که باتوجه به شرایط توپوگرافی و موقعیت و میزان متوسط دما وبارندگی درمقایسه با دیگرمناطق حفاظت شده جنگلی، بیشتر به صورت نواحی جنگلی تنک و با درختچه‌های کچف و مراتع استپی مشاهده می‌گردد. باتوجه به تیپ‌های متفاوت و جوامع گیاهی از نظر حفظ تنوع زیستی و برای گونه‌های شاخص این رویشگاه‌ها و به‌ویژه گونه‌های گیاهی مرتعی و بویژه رده جانوری خزندگان حایز اهمیت می باشد.

منطقه حفاظت شده هزارجریب

منطقه‌ای وسیع با شرایط متنوع رویشگاهی، از جنگل‌های انبوه و متراکم تا جنگل‌های تنک و درختچه‌ای و خلنگ‌زار می‌باشد. به صورت دامنه‌های کوهستانی با شیب کمتر و در جهت‌های جغرافیایی متفاوت و شاخص جنگل‌های شرق مازندران و از همین رو با رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های متفاوت برای گونه‌های گیاهی و جانوری است. باتوجه به گستردگی و شرایط ارتفاعی و رویشگاهی متفاوت از زیستگاه‌های مهم جانوران چون شوکا، مرال، خرس و و جابه‌جایی‌های فصلی آنان و همچنین گدار و مهاجرت گونه‌های جانوری مربوط به نواحی اقلیم های زیستی مربوط به استان‌های مجاور می باشد.

منطقه حفاظت شده خیبوس- انجیل سی

از مناطق حفاظت شده جنگلی با گونه‌های غالب درختی راش و تیپ و جامعه راشستان می‌باشد. باتوجه به شرایط توپوگرافی و شیب به‌صورت جنگلی انبوه و متراکم که در زیر اشکوب با گونه همراه شمشاد مشاهده می گردد. با توجه به دوری از سکونت‌گاه‌های روستایی و قرار گرفتن در محدوده جنگل‌های بکر و دست نخورده، منطقه‌ای امن و زیستگاهی مناسب برای گونه‌هایی چون مرال و شوکا و به‌ویژه پلنگ ایرانی محسوب می گردد.

منطقه حفاظت شده بولا

از مناطق حفاظت شده به‌صورت جنگل‌های تنک و مناطق پر شیب وصخره‌ای می‌باشد که هم مرز با استان سمنان است (بخشی از این منطقه در استان سمنان قرار دارد) با توجه به شرایط جغرافیایی و وقوع شیب‌های شمالی و جنوبی دراین منطقه از نظر گدار و مهاجرت جانوران وحشی حایز اهمیت می باشد. باتوجه به موقعیت و ویژگی‌های زمین‌شناختی رویشگاه و زیستگاه گونه‌های شاخصی می‌باشند که تنها در این مناطق پراکندگی دارند. بلوط اوری و کچف از گونه‌های درختی و درختچه‌ای شاخص در این منطقه می باشند. روباه، مرال و پلنگ و همچنین پرندگان شکاری از گونه‌های جانوری شاخص در این منطقه می باشند.

منطقه حفاظت شده آبشار

منطقه جنگلی انبوه و به‌صورت دامنه‌های کم ارتفاع، با گونه‌های درختی ممرز، توسکای قشلاقی، ازگیل، خرمندی و آلوچه وحشی در مسیر جاده اصلی قائمشهر- تهران و غرب جاده و رودخانه در حوزه شهرستان سوادکوه قرار دارد. باتوجه به انبوهی درختان، دوری از سکونتگاه‌های روستایی و به‌ویژه وفور محصولات جنگلی آلوچه وحشی و ازگیل از اهمیت ویژه‌ای برای گونه جانوری چون خرس قهوه‌ای به شمارمی رود. این منطقه با توجه به شرایط رویشگاهی، زیستگاهی امن برای گونه‌های شاخص گیاهی و جانوری محسوب می‌گردد.

منطقه حفاظت شده اساس

از جنگل‌های انبوه در ناحیه رویشی هیرکانی و با گونه غالب راش که از مهمترین گونه‌های درختی جنگل‌های شمال به‌شمار می‌رود. با توجه به شرایط ارتفاعی دراین منطقه تیپ رویشی به‌صورت کلیماکس راشستان مشاهده می‌گردد. این منطقه با توجه به موقعیت و پوشش و همچنین دوری از سکونت‌گاه‌های روستایی از زیستگاه‌های مهم شوکا و مرال به شمار می‌رود. این منطقه در شرق جاده ارتباطی قائم شهر به تهران و در محدوده پل سفید درحوزه شهرستان سوادکوه واقع شده است.

مناطق شکار ممنوع

مناطق شکار ممنوع در واقع زیستگاههای منتخبی هستند که با توجه به وجود گونه های جانوری قابل شکار ، از نظر فراوانی جمعیت قابل توجه بوده و به عنوان مناطق پشتوانه محسوب می گردند .  مناطق شکار ممنوع این قابلیت را دارند تا در صورت حفاظت بهینه از عرصه و حیات وحش جانوری آن  به مناطق حفاظت شده ارتقاء سطح یافته و یا همچنین در صورت تخریب در دیگر زیستگاههای مشابه جایگزین مناسبی برای آنها باشد .

مناطق شکار ممنوع مازی بن و سی بن ، دوهزار  ، رزن ، سیاه بیشه  ، چلاو  ، لفور ، آریم   ، کیاسر ، هزار جریب  و یخکش  و همچنین تیر اندازی ممنوع فریدونکنار – ازباران – سرخرود  از مناطق  شکار ممنوع  و پشتوانه استان محسوب می گردند.

رودخانه‌های حفاظت شده

شرایط فیزیوگرافی و شکل زمین، شیب شمالی البرز از یک سو و شرایط اقلیمی و موقعیت استان از نظر وقوع و برخورداری از جریان های باران زای محلی، سیبریایی و مدیترانه ای موجب گردیده تا آبراهه های متعددی از نواحی مرتفع و دامنه ها به سمت پائین جریان یافته و از به هم پیوستن شان رودخانه های بزرگ و کوچکی ایجاد گردند که علاوه بر نقش به عنوان سیکل هیدرو لوژیک، نقش مهمی در حفظ و تنوع زیستی آبزیان و به ویژه گونه های شاخص و انواع ماهی چون آزاد خزر و قزل آلای خال قرمز داشته باشند و در همین راستا رودخانه هایی چون هراز، چالوس و سرد آبرود به عنوان رودخانه های حفاظت شده تعیین و به ثبت رسیده اند.