آوای خزر – آزاده بابانژاد: پناهگاه حیات وحش میانکاله تنها جزیره نسبتاً بکر در تمام سواحل دریاچه بزرگ خزر است، این ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره مأمن بیش از دو سوم از 504 نوع پرنده بومی یا مهاجری است که در طول سال در ایران مشاهده می‌شوند، از این‌رو به بهشت پرندگان ایران نیز شهرت دارد.
میانکاله اگرچه دستخوش آسیب‌های فراوانی قرار دارد اما این تابلوی زیبای خداوندی همچنان چشم‌نواز و فریباست. تالاب بین‌المللی میانکاله و خلیج گرگان که اکوسیستم آبی با وسعت 45 هزار هکتار در پهنه 68 هزار و 800 هکتاری پناهگاه حیات وحش میانکاله قرار دارد، طی 5 سال گذشته حدود 20 درصد آن با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کرد.
... و شاید اگر گیاهان بومی تالاب به‌ویژه سالکورنیا با ترکیبات زیست‌فعال خود نبودند و اندک موفقیتی از طریق لایروبی انهار توسط محیط زیست در این منطقه حفاظت‌شده حاصل نمی‌شد، خشکی بخش‌های وسیعی از آن را فرا می‌گرفت و به تبع آن نیز شاهد به‌پاخاستن ریزگردها و چالش‌های زیست‌محیطی سنگینی در منطقه بودیم.
همان‌طور که گفته شد؛ یکی از برنامه‌های احیایی پیش‌بینی شده جهت احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله بحث لایروبی انهار منتهی به تالاب و همچنین دسترسی آسان‌تر به نقاط مختلف تالاب به‌منظور پایش و کنترل محیط طبیعی این مجموعه بوده است.
لایروبی حدود 54 کیلومتر از انهار و رودخانه‌های منتهی به تالاب میانکاله در پروژه‌ی احیا پیش‌بینی و این اقدام در سال گذشته انجام شد. همچنین مجدداً کانالی از مسیر محیط‌بانی قلعه‌پایان به‌طول 2 کیلومتر صورت گرفت که با احداث آن، حداکثر در زمان 10 دقیقه به نقاط حساس تالاب دسترسی پیدا می‌کنیم که به‌ویژه برای جلوگیری از صید و شکار غیرمجاز دارای اهمیت است.
بحثی که برای مجموعه خلیج گرگان و تالاب بین‌المللی میانکاله پیش آمد؛ عدم تأمین حق‌آبه این مجموعه با محدودیت منابع آبی و احداث سد در بالادست بوده است؛ مقداری از آن به‌علت عدم لایروبی کانال‌ها بود که در زمان کم‌بارشی آن‌هم در فصل بارندگی یا در زمان سیلابی‌شدن آب به تالاب نمی‌رسید، لذا نسبت به لایروبی انهار و کانال‌ها اقدام شد تا شاهد احیای بخشی از تالاب باشیم.
* داستان احداث خاکریز در میانکاله
معاون فنی اداره‌کل محیط زیست مازندران در تیرماه 98 به خبرنگار آوای خزر می‌گوید: پیرو نشست‌هایی که با سازمان‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی بهشهر داشتیم مقرر شد که خاکریز یا "دایک خاکی" احداث شود تا آب‌های سطحی ناشی از بارندگی؛ از طرف غرب به سمت شرق و در نهایت به سمت دریا حرکت نکند و در همان قسمت غربی بماند.
پیرو همین خبر، روز گذشته 23 آبان 98، خبرهای خوشی از تالاب میانکاله به گوش رسید؛ صدای پرندگان شاد که غرق در شوری و مستانگی‌اند و صدای جریان آرام و محجوب تالاب، که آهنگ حیات را می‌نوازند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران می‌گوید: چندی پیش تشکل‌های مردم‌نهاد بهشهر طرحی با نام احداث "دایک خاکی" را برای نجات بخش‌هایی از میانکاله که با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کردند ارائه دادند و این طرح پس از بررسی و کارشناسی، در ضلع غربی میانکاله بی‌وقفه آغاز و با کمترین هزینه انجام شد.
"امروز شاهد آن هستیم که با کوچکترین و نخستین بارش باران پس از احداث دایک، سطح آب در مناطق خشک‌شده به بالای 25 سانتی‌متر رسیده است که در نظر داریم دایک‌های دیگری را جهت تکمیل این پروژه احداث کنیم".
حسینعلی ابراهیمی‌کارنامی با ابراز خرسندی از اینکه یک طرح به‌ظاهر ساده اما فنی و استراتژیک با صرف کمترین وقت و اعتبار نتیجه درخشانی را به‌دست آورده است، اظهار می‌دارد: اکنون هم تالاب از نعمت آب برخوردار شده، هم حضور پرندگان را در تالاب داریم و هم نگرانی‌هایی که از بابت ایجاد چالش ریزگردها به‌دلیل خشکی میانکاله در منطقه احتمال می‌دادیم از بین رفته است.
"اکنون فضای بسیار مفرحی در سراسر تالاب ایجاد شده است و این طراوات و زیبایی که به کمک دوستداران محیط زیست حاصل شد؛ می‌تواند الگویی برای کشور باشد".
* افزایش سطح آب ضلع غربی میانکاله از 4 به 25 سانتی‌متر
نقش تشکل‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی در تحقق اهداف محیط زیست غیرقابل انکار است. آنها دلسوزان و متخصصان واقعی محیط زیست بوده و به‌واقع دغدغه‌های‌شان از روی علاقه و دانش آکادمیک است.
آقای داودی یکی از دوستداران طبیعت و از اعضای سمن‌های محیط زیستی استان است. او و دوستانش در رسیدن به آنچه که مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران گفته است، دخیل هستند.
داوری که تصویر او را در فیلم می‌بینید؛ توضیح می‌دهد که چندی پیش گزارشی را به محیط زیست استان مازندران و شهرستان بهشهر مبنی بر احداث دایک خاکی ارائه داده و این پیشنهاد بلافاصله جنبه اجرایی یافت.
او در حالی‌که با پوشیدن چکمه در تالاب ایستاده است، به‌خوبی سطح آب تالاب میانکاله را نشان می‌دهد، تصویر او مربوط به روز پنج‌شنبه 23 آبان‌ماه است و می‌گوید: امروز در جایی ایستاده است که تا یک‌ماه پیش ارتفاع آب 3 تا 4 سانتی‌متر بود اما اکنون سطح آب در ضلع جنوبی تالاب به 25 سانتی‌متر رسیده است و از سوی دیگر، در عرضِ تالاب بیش از 300 متر آب به سمت جنوب نزدیک شده است.
فعال محیط زیست کشور با بیان اینکه دایک ساخته‌شده در حال اشباع‌شدن بوده و با باران دیگری حجم آب تالاب در مناطقی که پیش از این در خشکی قرار داشتند افزایش قابل ملاحظه‌ای می‌یابد؛ پیش‌بینی واقع‌بینانه‌ای داشت مبنی بر اینکه یقیناً در این منطقه بیش از 140 سانتی‌متر آب خواهیم داشت و قایق‌های کوچک می‌توانند در آن تردد داشته باشند.
"امیدواریم بتوانیم در دو نقطه دیگر یعنی در ضلع شرقی میانکاله که زیر روستای امام‌ده و شاه‌کیله قرار دارد نیز با احداث 2 دایک، آب را برای تابستان به همین اندازه داشته باشیم".
داوری از اینکه پس از 5 سال صدای پرنده‌های مهاجر را در ضلع غربی تالاب میانکاله می‌شنود خرسند است و می‌گوید: "صدای پرنده‌ها، هم خیلی شنیدنی‌ست و هم خستگی ما را برطرف می‌کند".
این فعال مدنی در پایان از اقدام دوستداران طبیعت و حامیان میانکاله و انجمن اشرف‌البلاد قدردانی کرد به مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران و به مدیر محیط زیست شهرستان بهشهر در همکاری برای اجرای طرح، خداقوت گفت.
به گزارش آوای خزر، خشکسالی میانکاله با توجه به اکوسیستم شکننده این ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره همواره مورد پیگیری بوده است و در این زمینه گلایه‌هایی بر محیط زیست وارد می‌دانستند اما حقیقت امر این است که تالاب میانکاله تحت تاثیر شرایط اقلیمی همچون کاهش بارش‌های فصلی و گرمای بی‌سابقه هوا به‌عنوان گزینه‌های طبیعی، و تحت تاثیر عوامل انسانی ناشی از عدم رعایت حق‌آبه، کاشت محصولات آب‌بر در مسیر منابع آبی منتهی به میانکاله و ساخت سد در بالادست، دستخوش آسیب شده بود.
امید که این خاکریز محیط زیستی و تکمیل آن، با ریزش نزولات جوی و رویش آگاهی انسان در احترام به طبیعت و رعایت حقوق آن، همراه باشد.